Het Jaar Rond
Uit: Het Mysterie van de Druïden door Philip Carr-Gomm
Druïden ceremoniën van het seizoen
Riten van overgang
De mensheid moet teruggaan naar het ritme van de Kosmos
D.H.Lawrence
Sinds de Verlichting heeft onze cultuur de boodschap uitgedragen dat het leven lineair is. Dat we worden geboren, we ouder worden en weer dood gaan, dat is alles. De oude boodschap van het cyclische leven, van leven als een cirkel of als een spiraal werd een paar honderd jaar geleden vervangen door de rechte lijn. De oude boodschap van cirkels en spiralen vinden overal over de wereld nog terug, gekerfd in stenen.
De nieuwe rechte lijn, het mannelijke, het lineaire wereldbeeld dat vooruitgang en doelgerichtheid preekt boven wijsheid en mededogen. Eén van de resultaten van deze verandering in het collectief onderbewuste is de ontkoppeling van de zielen van veel mensen van één van de meest voedende spirituele bronnen, de natuurlijke wereld.
Toen ik de oude druïdenleider, Nuinn, ontmoette sprak hij over een weg die de verbinding met de natuur nooit verloren had. Een weg die een gevoel liet blijken van het goddelijke dat zich in alles openbaart. Binnen Druidry kom je in contact met het goddelijke in “een tempel die niet door handen is gemaakt”. Onder de Zon, in de open lucht in de omgeving die door de God(in) is gemaakt en niet door mensen. Binnen Druidry wordt het goddelijke in alles gezien, als altijd aanwezig en zich steeds anders manifesterend, in stenen, sterren, dieren en bomen. Als je communiceert en één bent met de natuur door het aanschouwen van de acht speciale ceremoniën rond het jaar, waarvan elke ceremonie is gemaakt om je in contact te brengen met het ritme van het seizoen, het leven en het land om je heen.
Als ik alle stukjes in elkaar pas die mijn druïdenleraar me heeft gegeven tijdens de vele ontmoetingen die vaak in een café plaatsvonden, dan realiseer ik me dat het schema van de ceremoniën dat hij me duidelijk maakte, de kern van het observatiepatroon van de Druïden, er ongeveer zo uitziet:
“Neem nu je leven en alles wat er in gebeurt. Plaats deze gebeurtenissen nu eens op een lijn met aan de ene kant je geboorte en aan de andere kant je dood” zegt Nuinn die over de tafel naar me toe leunt en een mes pakt om het nog duidelijker te maken. “Je hebt hier een lijn die begint in het niets en die eindigt in het niets. Andere lijnen kunnen parallel lopen met die van jou of kunnen jouw lijn kruisen, maar ze beginnen allemaal zoals ze begonnen zijn, met niets. Hij pauzeert even en kijkt me aan en zegt dan:”We weten toch dat het leven niet zo is. We weten dat we na de dood weer opnieuw worden geboren omdat we de hergeboorte van het leven zien in de lente en – als we geluk hebben – we ons vorige leven herinneren als we diep terug gaan in ons geheugen. Zo is het leven dus, zegt hij, en niet zó”, verklaart hij, terwijl hij het mes er in zet met een theatraal gebaar dat de mensen om ons heen verschrikt doet opzien.
Hij laat dan zijn vinger langs de rand van het bord gaan terwijl hij zegt: ”Je wordt geboren, je wordt ouder en je gaat dood” terwijl zijn vinger terugkomt bij het punt waar hij was begonnen, “je wordt geboren, je bent een kind, een jonge man en je gaat dood, je wordt geboren, enzovoort vele malen, tot hij het bord weer neerlegt zodat de ober ons eten kan serveren.
“Wat is het dat de loop van de cirkel tot stand brengt? Deze kringloop” vraagt hij me. Ik had geen idee! “Wat is in het midden van dit wiel? Wat of wie is er verantwoordelijk voor het draaien?” Dan weet ik het: “Mijn ziel, mijn ware identiteit die door alle levens blijft voortbestaan!”
“Precies” zegt hij, en neemt een klont boter die hij in het midden van de spaghetti plaatst om de ziel aan te geven.
“Laten we nu het individu vergeten en ons richten op de wereld. De seizoenen zijn overduidelijk cyclisch; het ene seizoen volgt eindeloos het volgende op. We kunnen ze dus op de cirkel plaatsen. Dit is de cirkel van het jaar. Maar het leven van iedere dag kunnen we ook op een cirkel uitzetten, het wordt geboren in de ochtend, komt op haar hoogtepunt rond de middag en verdwijnt weer in de schemering en in de nacht om de volgende dag weer te worden herboren”. Hij draait weer met zijn vinger rond het bord maar nu iets voorzichtiger in verband met het eten.
“De cirkel van het jaar en die van de dag hebben iets gemeen. De winter is als de dood van de nacht, als alles stil is. De lente is als de dageraad van de dag, wanneer de vogels wakker worden en de Zon begroeten. De zomer is als de middag, de tijd van de meeste warmte en groei. De herfst is als de avond als de herfsttinten de ondergaande Zon lijken te kleuren. Op deze manier worden er twee cyclussen van de Aarde harmonisch bij elkaar gebracht. Wie of wat zou de draaiing van dit wiel controleren?” vraagt hij, om meteen van de gelegenheid gebruik te maken om wat te eten, waarbij hij geniet van de toevallige bijkomstigheid dat hij de spaghetti moet eten met een vork waarmee hij in het midden van zijn bord rond begint te draaien. Nu heb ik weer geen idee. “God of de Godin?”
Tja, het goddelijke is inderdaad in het midden en de oorzaak van alles. Maar wat echt de cyclus van de dag en de seizoenen veroorzaakt, is de Zon. De Zon is de oorzaak van het draaien van het wiel.
Hij buigt zich voorover en kijkt me nu even doordringend aan en stelt zijn volgende vraag: ”En wat denk je wat de verbinding is tussen jouw cyclus” wijzend naar mijn bord “en de cyclus van de Aarde?” wijzend naar zijn eigen bord.
Eerst zie ik geen verbinding, het lijken twee aparte borden met spaghetti. Nuinn gaat nogmaals met zijn vinger rond het bord.
“Geboorte, dood, hergeboorte. Winterzonnewende, de langste nacht. Zal de Zon worden herboren? Ja! En hier er recht tegenover, de zomerzonnewende; hier heeft de Zon zijn maximale sterkte in de tijd van de langste dag”. Wijzend naar mijn bord zegt hij: ”Hier word je geboren, geïncarneerd als een vonk en hier,” wijzend naar de andere kant van mijn bord “ben je op het toppunt van je leven”. Plotseling pakt hij de peper en maakt twee pepervlekken en zegt: “Zomer en Winter”, dan nog twee vlekken:”Lente en Herfst. Hier zien we hoe de cycli van je leven en het leven van de Aarde zijn verstrengeld. De lente is je kindertijd, de zomer de bloei van je leven en de winter is de tijd van je dood. In het midden van het draaiende wiel van de Aarde is de Zon”.
Hij kijkt even rond en gooit dan een flinke lepel parmezaanse kaas in het midden van mijn bord met spaghetti. ”De Zon en je Ziel! Nu weet je misschien waarom de Zon zo belangrijk is binnen Druidry.”
Op dit moment ervoer ik één van die plotselinge vlagen van inzicht waarbij alles bij elkaar komt, stukjes van de puzzel ineens blijken te passen. Het gevoel dat alles zin heeft, zelfs als het alledaagse bewustzijn niet alle verbindingen meteen kan bevatten.
“Dit is misschien de reden waarom iemand heeft geschreven dat de oude Druïden dachten dat onze ziel afstamt van de Zon”, vervolgt Nuinn. “Volgens deze schrijver geloofden ze dat we gingen uitrusten op de Maan tot onze laatste drie incarnaties op Aarde, waarna we mogen rusten in de tijd tussen onze levens in het hart van de Zon, samen met de gouden zonnewezens die het verloop op onze planeet begeleiden”.
Het Achtvoudige Wiel
Zo verliep mijn kennismaking met het achtvoudige wiel, dat de kern van Druidry is en inderdaad van de hele westerse voorchristelijke traditie waarvan Druidry één manifestatie is en Wicca een andere. Zowel Druïden als Wicca’s vieren deze 8 feesten. In feite waren het Nuinn en Gerald Gardner die het achtvoudige schema en de bijbehorende riten in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw introduceerden.
Het schema is gebaseerd op een diepe en mysterieuze verbinding tussen de bron van ons individuele leven en de oorsprong van het leven van onze planeet. Het markeert acht speciale tijden gedurende de jaarcyclus. Tijden die kenmerkend zijn en die worden gemarkeerd door speciale observaties.
Van de acht zijn er vier astronomische gebeurtenissen, direct verbonden met de positie van de Zon tussen de sterren terwijl de andere vier gerelateerd zijn aan het leven van het land en de fasen van de Maan. Als we de Zon associëren met de mannelijke cyclus dan kunnen we dat met de Maan doen voor de vrouwelijke cyclus. In het schema zien we dan een aantal verbonden mannelijke en vrouwelijke waarnemingen. De zonnefeesten worden door de meeste mensen geassocieerd met de moderne Druïden, vooral de zomerzonnewende-viering bij Stonehenge. Tijdens de zonnewenden wordt de Zon geëerd op het punt van haar minste kracht, haar dood en op het moment van haar maximale kracht, op de middag van het jaar waar de Zon haar grootse kracht heeft. Tijdens de equinoxen, zijn dag en nacht even lang. Bij het begin van de lente, wanneer de kracht van de Zon toeneemt vieren we de tijd van zaaien en het voorbereiden van de gaven van de zomer. Tijdens het begin van de herfst neemt de kracht van de Zon af, in deze tijd zeggen we dank voor de gaven van de oogst en we bereiden ons voor op de komende duisternis van de winter.
In aanvulling op deze vier astronomische zonnefeesten zijn er vier tijden in het jaar die ook als heilig worden beschouwd. Deze momenten in het jaar worden meer geassocieerd met de cyclus van de veestapel dan met de cyclus van de landbouw. Aangezien ze niet gebonden zijn aan specifieke verschijnselen aan de hemel, is de dag van hun viering niet erg precies en kan daardoor variëren afhankelijk van lokale omstandigheden. Met de effecten van het broeikaseffect kan dit betekenen dat de momenten waarop deze feesten worden gevierd kunnen veranderen. In aanvulling hierop kunnen we nog noemen dat de mensen die leven op het zuidelijk halfrond alle data van de feesten moeten omkeren, aangezien de seizoenen daar tegenovergesteld zijn aan de seizoenen op het noordelijk halfrond.
Tijdens Samhain, begin november, werd het vee geslacht waarvoor onvoldoende voedsel beschikbaar was om de winter door te komen. Het vlees werd vervolgens gezouten en daarmee geconserveerd voor de komende winter. Tijdens Imbolc in februari werden de eerste lammeren geboren, Beltane in mei is de paartijd en het was de tijd dat vee tussen twee vuren door werd gedreven om het te zuiveren. Lughnasadh begin augustus is de verbinding tussen de cyclus van de landbouw en van de veestapel. De oogst begon en zowel het voedsel voor de mens als dat voor de dieren werd binnengehaald en opgeslagen.
Samen staan deze twee series van feesten voor onze volledige verbondenheid met de Aarde, de Maan en de Zon en de werelden van de dieren en van de planten.
Als we op de volgende bladzijden deze feesten nader beschouwen dan zullen we zien op welke wijze ze zijn verstrengeld met het leven van de psyche, van ons lichaam, de Aarde en met de Zon en de Maan. Iedere viering markeert een opmerkelijk krachtig samenvallen van tijd en plaats.
We beginnen met Samhain (ook gespeld als Samhuinn, uitgesproken als [soo-in]) bij het kijken naar de volledige cyclus. Veel schrijvers denken dat Samhain in oude tijden het einde en het begin van het Keltische jaar markeerde. Tegenwoordig lijkt dit historisch niet juist te zijn. Ondanks dit merken velen die dit feest vieren in deze tijd van het jaar een verandering in hun leven; op één of andere manier sterft er iets af dat kan worden herboren tijdens de midwinterviering. Dit is de tijd die nu door ons wordt aangenomen als het begin van het nieuwe jaar (Midwinter ca. 21 december, nieuwjaar 1 januari)
Samhain, van 31 oktober tot 2 november was een tijd van “geen tijd”. De Keltische maatschappij was zoals alle vroege gemeenschappen sterk gestructureerd en georganiseerd. Ieder kende zijn of haar plaats. Om deze organisatie ook psychologisch goed te laten voelen was er een tijd nodig waarin deze orde en structuur werd verlaten, een waarin de chaos kon regeren. Samhain was zo’n tijd.
De Tijd stond, gedurende de drie dagen van het feest, stil en mensen deden gekke dingen, mannen verkleedden zich als vrouwen en andersom. Hekken werden uit hun hengsels gelicht en elders neergegooid, paarden werden in een ander veld gezet en de kinderen klopten bij de buren op de deur en vroegen wat “lekkers” wat de oorsprong van deze gewoonte van Halloween in de Angelsaksische landen (en ons gebruik tijdens st. Maarten (11 november) aangeeft – vert.)
Achter dit ogenschijnlijk krankzinnig gedrag ligt echter een dieper mysterie. Druïden meenden dat deze periode in het jaar bijzonder was. De plantenwereld sterft grotendeels uit voor de winter haar intrede doet. En als de nachten langer worden dan wordt de sluier die ons scheidt van de Andere Wereld, de wereld van onze voorouders, tijdelijk opgelicht. Degenen die hierop zijn voorbereid kunnen in deze tijd veilig naar de “andere kant” reizen. De rite van Samhain van de Druïden, gaat om deze reden, om het contact maken met de geesten van de overledenen, die als bronnen van begeleiding en inspiratie worden gezien in plaats van bronnen van droefenis. De donkere Maan, dit is de tijd dat de Maan overdag aan de lucht kan worden gezien, is de fase van de Maan die deze viering regeert. Het geeft de tijd aan dat ons sterfelijk zicht moet worden verduisterd om het mogelijk te maken om in de Andere Wereld te kunnen zien. De doden worden geëerd en bejubeld, niet als doden maar als levende geesten van geliefden of als wachters die de kern van de wijsheid van de stam bewaken.
Het volgende feest in de cyclus is de viering van de winterzonnewende, dat in de traditie van de Druïden Alban Arthan wordt genoemd. Het is de tijd van dood en hergeboorte. De Zon lijkt ons volledig in de steek te laten als de tijd van de langste nacht is gekomen. Om de verbinding van onze innerlijke cyclus te maken met de jaarlijkse cyclus gebruikt Nuinn, die de ceremonie heeft geschreven de woorden: ”Doe alles weg wat de komst van het licht in de weg staat”. In het donker gooien we de dingen weg, die symbool staan voor de zaken die ons in ons leven in de weg staan. Vervolgens wordt er een lamp ontstoken bij de Druïde in het oosten. Het jaar wordt herboren en een nieuwe cyclus begint, die haar hoogtepunt bereikt in de tijd van de zomerzonnewende, om daarna weer terug te keren naar de plaats van dood en hergeboorte.
Alhoewel de bijbel aangeeft dat Jezus in het voorjaar werd geboren is het niet zomaar dat de vroegchristelijke kerk de officiële viering van zijn verjaardag heeft verschoven naar de midwinterzonnewende. Dit is de tijd dat het licht weer terugkomt in een wereld van duisternis. We zien hier wederom het gebouw van het christendom op de fundamenten van een eerder geloof.
In de geseculariseerde cultuur van vandaag hebben we maar één tijd in het jaar gemarkeerd, de periode van Kerst en Nieuwjaar. Druidry heeft acht gemarkeerde perioden, dit betekent dat we ongeveer iedere zes weken een mogelijkheid hebben om even uit de sleur van alledag te stappen om de samensmelting van plaats en tijd te vieren.
Begin februari, op de avond van de eerste februari om precies te zijn wordt Imbolc gevierd in de traditie van de Druïden. Het wordt ook Oimelc genoemd. Alhoewel we zouden denken dat dit het feest is van het midden van de winter is het eigenlijk de eerste van drie voorjaarvieringen. Het is namelijk de tijd van het verschijnen van de eerste sneeuwklokjes, het smelten van de sneeuw en het opruimen van de rommel die na de winter is achtergebleven. Het is de tijd waarin we de eerste glimp van de lente opvangen en wanneer de lammetjes worden geboren. In de traditie van de Druïden is het een mooi lieflijk feest waarin de moedergodin wordt geëerd met acht kaarsen die uit het water opkomen in het midden van de ceremoniële cirkel.
De godin die in het teken staat van Samhain is Cailleach, de Grijze Heks, de moeder van de bergen, de duistere vrouw van kennis. Bij Imbolc is de Godin Brighid, de godin van de dichters, genezers en vroedvrouwen. We gebruiken Imbolc daarom om tijdens de Eisteddfod gedichten en liederen voor te dragen en te zingen om deze godin in haar vele vormen te prijzen. De christelijke vorm van dit feest is Maria Lichtmis. Verschillende pausen hebben geprobeerd een halt toe te roepen aan de optochten met kaarsen in de straten van Rome, maar tevergeefs. Uiteindelijk zagen ze in dat het ondoenlijk was om dit heidense gebruik te stoppen, daarom werd het voorstel gedaan dat de mensen de kaarsen naar de kerken konden brengen opdat ze daar gezegend zouden worden door priesters.
Het volgende feest is tijdens het begin van de lente, de tijd waarin de dag en de nacht even lang zijn, als de krachten van het licht toenemen. Als de middelste van de drie voorjaarsfeesten markeert Alban Eiler (het licht van de Aarde) het herkenbare begin van de lente als de bloemen zich laten zien en het zaaien echt gaat beginnen. Als periode in de psychologische ontwikkeling van ons leven markeert het de tijd van de late kindertijd, zo ongeveer rond veertien jaar. We zijn in de lente van ons leven, de zaden die zijn gezaaid in onze kindertijd, Imbolc en Alban Eiler komen zo rond Beltane tot bloei in de tijd vanaf de adolescentie en verder, waar ze ons helpen het leven vorm te geven en waarin we onze vaardigheden gestalte kunnen geven.
Beltane op 1 mei markeert de tijd van de eerste volwassenheid. De lente is in volle bloei. In deze tijd worden er tweelingvuren ontstoken. Het vee wordt tussen deze vuren door gejaagd na hun lange opsluiting in de winter. Men springt ook tussen deze vuren door om een wens voor kinderen of voor veel geluk uit te laten komen. Toen ik jong was organiseerde de Orde deze viering op de Glastonbury Tor. Deze viering van de vereniging van het mannelijke en het vrouwelijke is symbolisch in het landschap weergeven, met Chalice Well als symbool voor het vrouwelijke en de Tor als symbool voor het mannelijke principe. We zien hetzelfde thema in meivieringen, waar mensen rond de meiboom dansen voor de vruchtbaarheid van het land. Het is een echo van een rituele cirkeldans, die misschien in vroeger tijden plaatsvond in een steencirkel in een tijd van het jaar waarin de sappen gaan stromen.
We komen nu in de tijd van de zomerzonnewende aan: Alban Hefin (= het licht van de kust) zoals deze vieringen bij de Druïden genoemd wordt. Deze viering vindt plaats op 21 of 22 juni, de datum kan variëren aangezien deze niet op de kalender maar op een astronomische gebeurtenis is gebaseerd. Het is de tijd van de langste dag en de maximale kracht van de Zon. Dit is de meest ingewikkelde ceremonie van de Druïden. De ceremonie begint om middernacht vóór de dag van de zomerwende. Er wordt een wake gehouden met de deelnemers rond het zonnevuur. De nacht is na een paar uur voorbij en als het licht wordt, markeert de ceremonie van de dageraad het opkomen van de Zon op haar meest krachtige dag in het jaar. ’s Avonds wordt er nog een ceremonie gehouden.
Zes weken later is het tijd voor de viering van Lughnasadh op de eerste augustus, die het begin van de oogsttijd aangeeft. Het hooi wordt binnengehaald en het is tijd geworden om het graan te oogsten en te dorsen. In vroeger tijden was het een tijd om bij elkaar te komen; er werden spelletjes gedaan en wedstrijden gehouden en het was ook de tijd van het huwelijk. De huwelijken die in deze tijd waren aangegaan konden een jaar later in dezelfde tijd weer worden ontbonden. Hiermee kregen de nieuwe paren een zinvolle “proefperiode”. Op sommige plaatsen werd er een brandend wiel van de heuvels af naar beneden gerold om de afname van het jaar richting de winter te symboliseren. Tijdens sommige druïdenvieringen wordt er een wiel in de cirkel doorgegeven om deze omslag in het jaar te symboliseren. De christelijke versie van dit feest is Lammas (het woord lammas is afgeleid van Hlafmass, loaf (=brood) aangezien er brood wordt aangeboden van het pas geoogste graan).
Het begin van de herfst op ongeveer 21 september wordt Alban Elfed of het Licht van het Water, genoemd in de traditie van de Druïden. Het is het tweede oogstfeest, dat deze keer het einde van de oogst markeert. Nu zijn ook de dag en de nacht weer in evenwicht, maar nu worden de nachten steeds langer en de winter staat voor de deur. Tijdens deze vieringen danken we de moedergodin voor de vruchten van de Aarde en voor haar goedheid.
De cirkel is nu rond, we komen weer aan bij Samhain.